Bir mal veya hizmetin iktisadi olarak “lüks” olarak tanımlanabilmesi için söz konusu mal ve hizmete ilişkin gelir esnekliğinin 1’den büyük olması gerekmektedir. Ancak burada çalışma belli bir örnekleme (gruba) yönelik olduğu için ülke genelinde %100 doğrulukta bilgi yansıtmaz.
Örneğin 2022’de yapılan iki çalışmanın birinde “Alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünleri” talebinin gelir esnekliği 1.26 (lüks) çıkmışken; diğer çalışmada bu oran 1.41 (lüks olmayan) çıkmıştır. Bu farklılıkların en büyük nedeni araştırmaya katılan insanların farklı olmasıdır.
Konumuza dönelim.
Bain&Company’nin Küresel Lüks Tüketim Araştırması (2023)’na göre Türkiye’nin lüks mallar Pazar değeri 1.5 ila 3 milyar Euro arasında olmakla birlikte yapılan projeksiyonlara göre büyüme bekleniyor.
Peki, sessiz bir ekonomik kriz yaşayan ülkede lüks tüketim nasıl artabilir?
Bunun iktisadi olarak Züppe (Snop) Etkisi ve Veblen Etkisi ile açıklayabiliriz.
Önce Züppe Etkisine bakalım: Bir ürüne olan talep artıp o ürüne herkes sahip olmaya başladığında kişinin söz konusu ürüne olan talebinin düşmesidir.
Bir örnek üzerinden ilerleyelim. Rolex, Richard Mille, Patek Philippe, IWC, Piaget, herkesin sahip olamadığı, bir prestij ve sınıf göstergesi olan markalar. Rolex’i veya diğerlerini takanlar saati bileğinden takip etmek için değil; var olduğu ekonomik sınıfı ifade edebilmek üzere takarlar. Peki, Rolex sahibi bir kişi, arabasını park etmek için verdiği valenin, kendisine hizmet veren garsonun, yakıt aldığı görevlinin bileğinde de kendi saatinin aynısını görmeye başlarsa ne yapar? “Rolex artık sınıfımın göstergesi olmaktan çıkmış” düşüncesiyle başka gösterge bir ürüne yönlenir.
Normal şartlar altında bir ürünün/hizmetin fiyatının artmasıyla birlikte o ürüne/hizmete olan talep düşer (gelirin aynı kalması koşuluyla). Ancak bazı ürün ve hizmetler vardır ki fiyatı arttıkça talebi de artar. Bu da Veblen Etkisidir.
İşte tam burada az önce sorduğumuz sorunun cevabını alıyoruz. Krizde olan bir ülkede lüks tüketim nasıl artar?
Cevap iktisadi olmaktan ziyade sosyolojik. Yaşanan ağır, sessiz krizle birlikte tasarruf yapamayan, yapsa bile enflasyon beklentisinden dolayı biriktirerek bir şey alamayacağını düşünen vatandaş, gelirinin tamamını harcamaya başladı. Daha önceki yıllarda orta gelir grubu için sınıf göstergesi “yatırım” iken artık “harcama” oldu. Lükse ne kadar harcarsan orta gelir grubunun o kadar üstündesin demektir. Böylece Züppe ve Veblen Etkileriyle birlikte, (kalmayan) orta sınıf vatandaş bir ayakkabıya 2.000 TL vermek yerine 15-20.000 TL vermeye razı oluyor. Çünkü fiyatı fazla ise kalitelidir ve benim giydiğim ayakkabıyı herkes giyemez (!).
İşte son zamanlarda istatistiklere de yansıyan lüks tüketimin artış öyküsü…
Ömer Niyazi ERTEN
Yorumlar kapalı.